Burgemeesters - Teralfene

Ga naar de inhoud

Burgemeesters

Alfenman
 
Nadat de (Franse) graven van Vlaanderen omstreeks het jaar 1056 in het bezit
 
waren gekomen van Rijks-Vlaanderen (+/- Land van Aalst), eigenden ze zich ook
 
een aantal bruggenhoofden op de rechteroever van de Dender toe. Daardoor werden
 
Liedekerke, Borchtlombeek én Teralfene (toen nog nauwelijks bevolkt) voor vele
 
eeuwen oostelijke grensdorpen van het graafschap Vlaanderen. Net als Erembodegem
 
dat aan beide zijden van de Dender lag. Hekelgem en Essene daarentegen bleven
 
bij het graafschap Leuven, dat later zou uitgroeien tot het hertogdom Brabant.
 
Deze machtsuitbreiding van het graafschap Vlaanderen naar het oosten is niet
 
zonder slag of stoot gegaan. Op verschillende plaatsen langs die nieuwe grens
 
werden versterkte burchten gebouwd om het nieuwe gebied te verdedigen. Zo stond
 
er in Teralfene in de middeleeuwen ook een omwaterde burcht ter hoogte van Ter
 
Elst van waaruit ridders, die leenman waren van de graaf van Vlaanderen, de
 
grens met Brabant konden bewaakten.
 
 
Aan de andere kant van de grens kreeg de abdij van Affligem vanaf haar prille
 
begin (1062) een belangrijke functie toebedeeld, namelijk het stoppen van de
 
Graven van Vlaanderen in hun gebiedsuitbreiding. De abdij was in de eerste
 
plaats bedoeld als een religieus grensoverschrijdend bolwerk. Maar als huisabdij
 
van de hertogen van Brabant én precies gevestigd op de grens met Vlaanderen, mag
 
de politiek-militaire rol die ze de eerste eeuwen van haar bestaan gespeeld
 
heeft niet onderschat worden.
 
 
Het valt op dat de historische noordgrens van Teralfene de natuurlijke heuvelkam
 
(Schettenberg) volgt die strategisch-militair voor beide zijden zeker nog van
 
belang is geweest ten tijde van de oorlogen tussen Vlaanderen en Brabant (14de
 
eeuw). Heuvels vervulden wel vaker een rol als verdedigbare grens. Zo liep wat
 
verderop die (staats-) grens bijvoorbeeld pal over de Boekhoutberg. Te Teralfene
 
is het misschien meer dan toeval dat de Bremtstraat precies aan die historische
 
grens Vlaanderen-Brabant ligt. De Bremt is hier immers een oude plaatsnaam die
 
reeds vernoemd werd in de 14de eeuw en verwijst naar de aanwezigheid van
 
braamstruiken. Ook elders in Vlaanderen  verwijzen toponiemen wel eens naar het
 
feit dat belangrijke grenzen in het verleden afgebakend (of geaccentueerd)
 
werden met stekelige en doornige struiken, aangezien deze blijkbaar een zekere
 
fysieke én psychologische bescherming boden.
 
 
Nog iets: uit de zeldzame oude kaarten die enigzins gedetailleerd zijn (oa.
 
Horenbault, 1596) blijkt dat het Hertogdom Brabant slechts op twee plaatsen
 
rechtstreeks grensde aan de Dender. In de middeleeuwen hadden rivieren zowat
 
hetzelfde belang als autowegen vandaag. Naast een oeverstrook bij Meerbeke
 
(tegen Ninove) reikte het hertogdom Brabant enkel nog tot aan de Dender ter
 
hoogte van Hekelgem via een soort corridor (Kortenbos) die Teralfene zelfs van
 
haar moederdorp Erembodegem scheidde. Concreet liep deze smalle uitloper van
 
Brabants grondgebied vanaf Ten Bos door naar het zuidwesten om in een smalle
 
strook tussen de Witteboomstraat en De Kavee uit te komen aan de Dender. Deze
 
situatie was kennelijk al vroeg zo, vrijwel zeker al ca.1250, vermoedelijk zelfs
 
reeds vanaf de 11de eeuw, al is het ook mogelijk dat deze bosrijke grensstrook
 
aanvankelijk betwist gebied is geweest. Precies aan dit korte stukje Brabantse
 
Denderoever van amper 500 meter lang bevond er zich van oudsher een
 
aanlegplaats. Marcel Daelman (VVF-Aalst) omschrijft het zelfs als een
 
"privé-haventje van de abdij van Affligem". Dit gegeven wekt het vermoeden dat
 
de Brabantse corridor er niet toevallig is gekomen. Wellicht heeft de abdij van
 
Affligem al vroeg gelobbyd bij de hertogen van Brabant om deze toegang tot de
 
Dender te bekomen of  minstens te kunnen behouden. Dergelijke verzekerde toegang
 
tot de Dender via het eigen grondgebied bleek immers geen overbodige luxe te
 
zijn ten tijde van de rivaliteiten en oorlogen (1333 & 1356) tussen Vlaanderen
 
en Brabant. Een zeer gelijkaardige Brabantse corridor naar de steenovens aan de
 
Schelde te Sint-Amands zou al van het eind van 11de eeuw dateren en vinden we
 
ook op de oude kaarten terug...
 
 
De abdij kende vrij snel na haar inwijding in 1086 een grote expansie en een
 
ongekende uitstraling in de 12de en de 13de eeuw. Ze bouwde in de ruime omgeving
 
grote hoeves en wind-en watermolens. Ze exploiteerde daartoe met succes een
 
reeks zandsteengroeven te Doment en Kravaalbos (Meldert). Ook de oude
 
'Duivelsputten' op de Boekhoutberg waren in feite gewezen zandsteengroeven. Het
 
zandsteen werd oa. gebruikt voor de bouw van vele kerken, zelfs tot in het
 
buitenland. Marcel Daelman  sugereert dat er naast het plaatselijk ontgonnen
 
zandsteen ook hardsteen nodig was en dat dit hardsteen uit Wallonië op platte
 
schuiten via de Dender kon worden aangevoerd tot aan de aanlegplaats ter hoogte
 
van Kortenbos. Is de Witteboomstraat één van toegangswegen geweest tot deze
 
loskade ? Wie zal het zeggen ? Er is ook nog lange tijd een voorde (of
 
doorwaadbare plaats) geweest op die plek aan de Dender. Zowel de Witteboomstraat
 
als de Achterdaalstraat liepen daarheen.
 
 
Historici zijn het er in elk geval over eens dat er in de 11de eeuw een relatief
 
grote Waalse immigratie is geweest naar de tot dan toe nog schaarsbevolkte
 
streek van Hekelgem, Meldert en Asse. Deze Waalse kolonisten werden ondermeer
 
ingeschakeld als ervaren steenkappers in deze nieuwe florerende nijverheid. De
 
kolonisatie moet toen zelfs zulke impact gehad hebben dat er tegenwoordig nog
 
heel wat Romaanse toponiemen in de streek (bvb, Mazits, Morette, Doment,
 
Kravaal) aan kunnen worden toegeschreven. Daartussen ook opmerkelijk de
 
plaatsnaam (De) Kavee trouwens..
 
 
Echter, reeds in 1456 koos de abdij van Affligem voor een andere "haven" aan de
 
Dender, namelijk de 'Affligemse werf' te Herdersem, van waaruit de producten uit
 
de rijke steengroeven konden verspreid worden. Herdersem lag welliswaar in het
 
graafschap Vlaanderen maar omstreeks 1456 was de oorlogsdreiging en rivaliteit
 
tussen Vlaanderen en Brabant al geruime tijd voorbij, dus dat speelde geen rol
 
meer. Er was meer en meer eenheid aan het groeien in onze streken nadat het
 
hertogdom Brabant ook in Bourgondische handen was gekomen. Herdersem was
 
eveneens niet al te ver afgelegen van de voornaamste steengroeven (rondom
 
Meldert) én het had wellicht betere (lees: mindere steile) toegangswegen dan het
 
geval moet geweest zijn bij het "haventje" ter hoogte van Kortenbos-Kavee. Dat
 
laatste moest dus aan belang inboeten .. en is uiteindelijk in de vergetelheid
 
geraakt.
 
 
Maar deze smalle Brabantse corridor verdween eigenlijk pas voorgoed met de
 
Franse annexatie in 1795. Teralfene en Liedekerke werden toen immers
 
overgeheveld naar het Dijle-departement, de facto Brabant dus. De
 
Witteboomstraat was niet langer een grenswegje. Van oudsher werden grenzen
 
geaccentueerd met een rij knotwilgen, zo was dat ook tussen Teralfene en
 
Hekelgem, de zogenaamde "Paelwilghen". De Alfenman maakt zich dus sterk dat de
 
benaming Witteboomstraat afgeleid is van Wilgheboomstraat. Het baantje is nu uit
 
de vergetelheid gehaald. Terecht, want het had historisch allicht wat meer
 
belang dan nu, als grensweg en vermoedelijk ooit ook als toegangsweg van de
 
abdij naar de loskade én voorde op de Dender..    
 
 
 
 
bronnen:
 
 
- http://toerismeaffligem.be/?menu=artikels&submenu=geschiedenis ; ivm
 
geschiedenis van de abdij van Affligem
 
- Affligem, roem van ons land; Dom Albertus van Roy (Davdsfonds Leuven), 1953,
 
blz 28-29; ivm met Waalse kolonisatie in Hekelgem en omgeving.
 
- http://www.kerkembodegem.be/algemeen/gebouwen/stamanduskapel.html : Marcel
 
Daelman (VVF Aals), de geschiedenis van de kapel en van Sint Amandus  
 
- Teralfene tussen Alfnam en Affligem, 1985. P. Van Liedekerke, blz 24
 
- www.heemkringopwijk.be ivm de steengroeven van de abdij van Affligem én de
 
Affligemse werf te Herdersem
 
- Jaarboek 1986 Heemkundige kring Affligem blz 44-52 ivm abdijhoeven te Affligem
 
- http://www.landvanaalst.tk/ ; Horenbault-kaart van het land van Aalst uit 1596
 
- http://www.zandstad.nl/site/entry.php?id=386442163 : kaart Hertogdom Brabant
 
circa 1250
 
- http://www.puurs.be/file_uploads/2755.txt +
 
http://www.kvns.be/de-steenovens-historiek/ ivm een gelijkaardige middeleeuwse
 
corridor van Brabant naar de Schelde (Steenovens bij Sint Amands)  
Terug naar de inhoud